Sunday, October 16, 2016

SEPTEMBER 22-A THIL THLENG ATANGA ZIR THEIH

September 22-a Lunglei District Court beih leh magistrate chenna in suasam chungchanga Zohnuai khawtlang hruaitute sawi chanchinthar.com in khami nia a tarlan dan chuan, "nimin lamah camp court jail hmunah an lo neihpui leh si chu inbumna leh inpalzutna a ni tiin Zohnuai khawtlang hmusittu leh dawt hrilh fotu magistrate chu hmuh an tum thu an sawi" tih a ni a. Tharum thawh ve kher lote pawh khan kha tharum thawhna thlen chhana an puh ber chu magistrate in “dawt” a lo hrilh vang tih a nih chu.

Gauhati High Court Chief Justice in a tuk, September 23-a kan Chief Minister hnena lehkha a thawnah khan ‘dan kenkawhna hlawhchhamna nasa tak” a thlen thu a lang a. Tin, Mizoram sorkar “rorelna hmingchhiatna” awma tarlan a ni bawk a ni. Aizawl DC hova inquiry neih pawh zawh fel a ni tawh a, dik leh kim taka buatsaih a nih chuan inquiry report ah hian kan zir tlan tur pawimawh tak tak a awm ngeiin a rinawm.

Chanchinthar.com bawkin a tarlan "CJM hi Zohnuai mipuite chuan court tualah a lo chhuah nghakin tlai dar 4:30 thleng khan an nghak a. Hemi hnu hian court tual leh a chhevelah punkhawm phallohna dan unlawful assembly puan a ni a, pungkhawm mi eng emaw zat police te’n manin an ținzui ta a, CJM pawh Police te venna hnuaiah an in lam panpui a ni" tih hi uluk deuhva ngaihtuah chuan khami nia boruak a sosan nasatzia kan hrethiam thei ang. CJM Pu R.Malsawmdawngzuala kha Benghazi-a US Ambassador Chris Stevens-a chan ang a chanlohna chhan chu SDPO Pu B.Laldingngheta kaihhruaina hnuaia police te venhimna vang chauh a ni awm e. Mipui thinrim khan court building chhung luhchilhin magistrate kha va hmu fuh ta se, tharum thawhna rapthlak tak a thleng lovang tih a sawi theih loh a. “Engvangin nge police ten mipui an dan zawh loh?” tih zawhna awm hi chu magisterial inquiry report ah a chiang taka lang tura ngaih a ni.

Police te hi ralmuang taka kan awm theihna tur leh dan bawhchhiatna thleng thei veng tura sorkarin a hranpaa a din, mithiam leh mi chak, mipui rawngbawltu te an ni a. Chutianga mipui rawngbawl tura an inbuatsaihna chu a tha (sophisticated) em em a. Mahni pawh inphatsana an duty kengkawh tura beisei leh buatsaih an nih avangin police te hi zah an phu hle a ni. Amaherawhchu, thupek an dawn leh dawn loh dan azirin an tih tur ti tawk lo emaw an tih loh zawk tur tiin an lang thei tih kan hre theuh awm e. Home Minister Pu R.Lalzirliana'n April 30, 2014-a Buhchangphai a tlawh tum khan Buhchangphai ramthar zauva Assam mite an rawn lut leh a nih chuan lo kâp turin 1st IR Battalion-te a chah a. Mizo leh Assamese inkar anga thil a kal avangin huai taka lanna a ni thei a, khatianga thusawi kha a sawitu tan sawi awlsam tak niin a lang. Bawngkawn-a biak in vawmchhetute leh Saikhumphai hal tute erawh kha chu sorkarin man ngei ngei an nih tur thu emaw an thiltih dikloh an huatzia chiang taka mipui hriat tura sawi a la awm lo niin a lang. Khatianga thil a lo thlen tawh avangte khan Lunglei District Court beih leh magistrate in suasam a nih pawh khan mi engemawzatin police an dem a ni.  Amaherawhchu, police te hi engkim tithei an nih loh avangin buaina awm zawng zawng lo dang vek thei an nilo tih kan hriatpui a pawimawh awm e.

Tharum thawhna thlen chhan ber Magistrate Pu R.Malsawmdawnzuala’n Zohnuai mipui te dawt a lo hrilh anga an sawina kha social media-ah a darh nasa hle a. A dik nge diklo tih finfiahna a awm lawk lohvah phei chuan magistrate khan dem a hlawh nasa hman hle a ni. Mi tam takin Zohnuai mipui tharum thawhna thiamchantirnan an hmang nghe nghe a. Magistrate-in dawt a sawi tia sawi chhawng tute zinga mi pakhat Pu Lalremliana Pachuau chuan he thu chianglo hi a finfiah a, heti hian Mizo Special Report facebook group-ah Oct 4 khan a tarlang: "...thu awmzia ka han zawt chik zual a, Zohnuai ukil hi [Pu]Malsawmdawngliana niin Magistrate hi [Pu R.Malsawmdawngzuala]a lo ni a. Ukil tawngkam zawk kha Zohnuai mipuite hian Magistrate tawngkam emaw tiin watsupp velah pawh Zohnuai lam hian vawi hnih lai dawt, magistrate hian min hrilh an tih phah ta ni mai awm a ni..."

“Dawt” lo hrilh fotu a an puh, Zohnuai khawtlang “hmusittu”, an veng mipui palzuttu leh bumtua an puh CJM Pu R.Malsawmdawngzuala khan dawt a lo sawi miah lo tih hi kha thil thlen ni atanga ni 11 hnuah finfiah leh mipui hriata tarlan chauh a nih chu.

RTI week hmannaa Minister Pu Lal Thanzara’n, "tunlai khawvela social media chak em em tawhzia hmutu leh hretute vek kan ni. Heng facebook, whatsapp kan tih reng ah te pawh hian thudik tawklo leh mipuite ti chiai tur ang chi a inzep ve reng a ni tih hriat a tul a, fimkhur thiam a pawimawh a ni" tia a sawi kha he thil thlengah hian a dikzia a lang awm e. Magistrate leh ukil pawh hre hrang lo, zu rui chunga pawr ta em em te khan he thudiklo hi an sawichhuak hmasa ber niin a hmuna awm te sawi atangin a ngaih theih a. Chu chu social media ah te thehdarh a ni a. Zohnuai YMA hruaitute pawhin finfiah lovin chu thudiklo, magistrate dawt sawia puhna chu thudik sawiin an sawi zui ta a, a nghawng a thalo hle tih kan hre vek awm e.

Zohnuai veng chauh pawh nilovin Mizo mipui ten magistrate te dinhmun leh nihna kan hriatthiam loh avanga an laka ngaihdan kan neih thin hi a diklo tih Mizoram Bar Association President Pu LH Lianhrima chuan hetiang hian a sawi - "Magistrate te hi thlan lal MLA te ang deuha a hman hmanin hmuha duh duh dil kan ching thin a, hei hi a fuhlo hul hual. Tuna kan Judicial officer neihte hi Mizo vek anni a; in hmaizah avangte, Mizo kalphung zah vang hrim hrim te pawhin an lo hmuve thin a ni. Court zahawmna (sanctity) vawnhim a nih zel theih nan court officer (ukil) te kal tlang chauha court hi dawr thin tur a ni zawk."

A nih leh dawt hmanga inbumna nia sawi kha kha court building leh magistrate chenna in suasam chhan a niha, magistrate an puhna kha a lo dikloh bawk si chuan kha dawt thudiklo thehdarhtu(te) kha mana hrem tur emni ni ta ang? Dawt a ni nge nilo tih pawh finfiah lova thudik anga pawma sawichhawngtu Zohnuai khawtlang hruaitu thenkhat kha kha thilthleng chungchanga pawi an ti tak tak a nih chuan mawhphurhna lain banna thehlut ngam se; YMA thiltum leh dinchhan nena inmila pawl kaihruai thei tur mi puitling thlanchhuah ni bawk se, branch YMA zawhawmna tundin lehnan pawh a tangkai khawp ang.

Mipui hian dan kan zah a ngai a. YMA hruaitu thenkhat leh politician thenkhatin an justify, a haw haw-a thil tih hi kan sim loh chuan kan khawtlang hi chenna hrehawm takah kan siam thei. Chuvang chuan dan zahna leh dan rorelna khawtlang ni turin theihtawp kan chhuah a pawimawh a ni. Mi thenkhat, PRISM hruaitu thenkhat pawh telin, mipui thinrim chetdan demlova thiam chantir lek lek an awm a. An thinrimna chhan ber kha dawt a nih phei chuan sawimam ngaihna a awm lo lehzual. Zohnuai YMA Vice President phei chuan thiamthu reng reng sawi theih an neih loh thu a sawi zawk a ni.

Buai nuai karah thudik hi kan zawn fo a tul. Kha thil thleng vanduaithlak tak kha a innghahna chu dawt a ni a. Thudik hriat tumin kha dawt sawi hmasa bertu thusawi kha kalkhawmte khan ngaihven se Zohnuai zahna kha a thleng kher lo thei a ni.

Thuneitute emaw thuneihna (authority) zahna tlahniam hi society kalsual tehna pakhat a ni a. Chuvang chuan police leh sorkar thuneitute pawhin an theihtawp chhuaha mipui rawng an bawl reng a pawimawh hle. Politician ten mipui rawngbawlna zahawm tak hi an tih dal kan phal tur a nilo.