Thursday, May 12, 2016

MIPUI RORELNA SAWRKAR HI KAN HMANG THA EM? KAN HMANG DIK EM?

April ni 30 khan MNF President Pu Zoramthanga'n Phainuam khuaa vantlang inkhawmnaah an party in Mizoram intodelh theih dan tur an ngaih pawimawh ber thu leh an sawrkar chuan kut hnathawktute hlawhtlin ngei theihna tura suma ṭanpuina pek an tum thu a sawi a. Vanglaini-in a tarlan danin, "Chawa Mizoram intodelh theih nan leileta siam theih ram zau tak laih zau hna kan thawk leh dawn a, kut hnathawktute tan Rs.3,00,000 aia tlem lo sorkarin ṭanpuina sum leh pai a pe dawn. Sumte hi NLUP sum anga kal pah sem vel mai mai tur a ni ve lo," tiin a sawi a.

Indopui 2-na laia UK Prime Minister Winston Churchill khan an ram rorelna inpui House of Commons ah November 11, 1947 khan sorkar chungchang heti hian a sawi a - "Many forms of Government have been tried, and will be tried in this world of sin and woe. No one pretends that democracy is perfect or all-wise. Indeed it has been said that democracy is the worst form of Government except for all those other forms that have been tried from time to time..."

Pu Churchill-a sawi ber chu he khawvelah hian sawrkar rorelna chi hrang hrang en chhin a lo nih tawh thin dan te leh tuna kan hman lar tak ber mipui rorelna kan tih democracy hi famkim a nih reng reng loh thu te a ni a. Tin, mipui rorelna chu sawrkar rorelna zawnga a chhe ber, mahse sawrkar rorelna chi dang zawng aia la tha zawk nia sawi a nih thin thu a tarlang bawk a ni.

Europe ram history kan en chuan lalten thuneihna tawp neia an duh dana ro an rel hunlai hun thim tak tak kan hmu thei a. Zalenna neilo leh rahbeha awm mipuiten zalenna an sual chhuah dan te pawh ngaihnawm tak tak chhiar tur a awm. Lemchanthiam leh director Mel Gibson-a channa Braveheart kha thil thleng tak tak tlawhchhan a ni a, hmanlai England lal rawng tak maiin Scotland mipui te laka lalna leh thuneihna a lan tir dan a hriat thiam a lang a. Kha lo pawh kha history lehkhabuah lalte hunlaia a rorel dan chanchin chhiar tur tam tak a awm a ni.

An duh chen chen rorel tura tharum leh sipai thachakna hmanga lalna inpe te leh an lal zel theihnana in sawhnghette sawrkar rorelna hnuai nilo, zalen taka mipuiin tha an tih ber rorel tura an thlan theihna sawrkar rorelna kalphung democracy leh a kentel tam tak te hi sap vun ngo ho hian a man sang tak an lo pe a. A tichhuaktute phei khu chuan an hlutin, a aia tha dang a awm chuang lo tih an hriat avangin hmansual a nih lohna turin an thlantlin hruaitute leh an rorel dan te hi an chik thin hle.

Mizote pawh lalte rorelna hnuaia kan awm laiin zirna leh thiamnaa sang zawk khawtlang leh ram hruaitu fel tak tak an rawn chhuak a. Lalte rorelna fel tawklo an tih lai te pawh an rawn haichhuak a, ngaihtuahna zau zawk neiin mipui rorelna India ramin sap ho hnen atanga an zir chhoh mek chu kan ramah an rawn senglut a. Hmakhawsang atanga Mizote inrelbawlna - lalte rorelna - chu hman leh tawh ngai loh turin 1954 khan Assam Lushai Hills District (Acquisition of Chief's Rights) Act hmanga tihtawp a lo ni ta a ni.

1954 kum kha lalte thuneihna tlemte la awm chhun tihtawp a nih kum niin mipui thlantlin roreltute sawrkarna intan kumah a chhiar theih laiin mipui rorelna hlimthla kan hriat tan tak chu a hma daih a ni a. April 6, 1946 khan politics lama harh hmasaten Mizo political party hmasa ber Lushai Commoners Union an din a. Mizo Union tia thlak a ni a, tuna Congress party ni ta hmahruaitu party hi a ni. Assam hnuaia kan awm laiin April 25, 1952 khan Lushai Hills District Council din a ni a. Mizo Union kaihhruaina hnuaiah November 25, 1952 khan lalte rorelna hnawl a lo ni tawh zawk a ni.

History kan chhiar chuan Mizo Union pian hnua lal ban duhna politics a alh chak zia kan hria a. Hmasang atanga Mizoten inrelbawl dan kan neih chu kan la zir chianloh mipui rorelna (democracy) in kan thlak ta thut a. Vai ram politics ze thalo lai tam tak kan la lut tel a. 1946 atang khan Zoram politics leh sawrkar rorelna hi a la kal ngil tak tak lo a ni ber mai. Mizo zinga sumdawnna leh politics lama mi hmasa Pu Pachhunga tupa, Speaker pawh lo ni tawh thin Pu Rokamlova chuan Mizoramah hian party politics hi “phakarna”-in kan tan a ti hial a ni.

Democracy thatlohna chu thiam bik em em pawh nei lo, mahse peih ve hrim hrim leh mipui ngainat theih tura an lawmzawng han sawi mai thiamten thuneihna an chan theih thinna lai hi a ni a. Dan ang thlapa mipui vote hmanga thuneihna ber an chan tawh chuan rorelna fawng vuantute an ni tawh thin si a; ram leh mipui tan a tha nge tha lo, danin a phal nge phal lo tih pawh hrethiam lo khawpa mawl leh inzir peihlo hruaitute hi kan thlang tling fo reng a ni. Mak ve deuh chu ram tana thawh em em neilo politician te hi anmahni leh an lam hnai te chu an lal chhung hian an lo in din fel  hman deuh vek zel! (Sawrkar pawisa an eiru tihna nilovin an dinhmun kha anmahni hamthatnan an hmang nasa tihna a ni. Inthlan leha an affidavit-a an neih rosum pung leh an enkawl ber kan ram economy tha thei si lo atang hian a hriatthiam theih awm e.)

2007 khan ram hmangaiha inchhal party chu mipuiin kan ning lutuk a, a lehlamah mi rethei tam takin hnawl an harsat cheng nuai 1 lo tawktarh pawl an inzuar a. Kan ram hmelma lian ber corruption lah chu khawvela do nasa ber tur angin an rawn inchhal a. Dan ang thlapin democracy kalphungin kan han thlang tling a, mahse 2016 a thlen meuh chuan an zia dik tak ah thup zo ta bik lova. kan phun ta sup sup a nih ber mai hi!

Pachhunga University College  Mizoram University-a Political Science zirtirtu Asst.Professor C.Lallianchhunga sawi Scroll correspondent M.Rajshekhar-a tarlan dan chuan Congress party-in cheng nuai khat tawktarha policy a duan NLUP hi mipui tihlawmna leh vote zawnna policy a ni a (“It is a populist policy implemented by the Congress to catch votes”). Phakarna atanga politics kan tan a nih chuan inbumna in kan chhunzawm ta zel a nih ber chu. Pu Vanneihtluanga phei chuan party dang te pawhin “NLUP duplicate an siam sup sup” a ti hial a ni. Sawrkarna chang tur hian he mipui rorelna kalphungah hi chuan mipui tam zawkin an thlan nih a ngai si a, chumi tur atan hrim hrim chuan kan politician te hian an theihtawpin dawt pawh hmangin, a rem rem an sawi a ni ber. Sawrkar rorelna awm chhan hi kawng hrang hranga rorelna dik (justice) a awm theihna tur a nih si chuan tuna kan political party neihten mipui rorelna leh vote hmanga thuneihna an chan theihnana anmahni pawisa pawh nilo, mipui pawisa veka kan vote lei an tum hi thil tenawm tak a ni.

Party hrang hrang ten mipui vote hmanga sawrkar rorelna chan tuma min han dawi leh thin hi thil nihdan phung tur renga kan ngai a nih chuan kan ram hian he mipui rorelna (democracy) hi kan chhiatpui hle tihna a ni anga, kan ram leh hnam hian hma a sawn tak tak thei ngai lovang. Tun dinhmunah hian Mizoramin leiba cheng vaibelchhe tam tak a nei a, sum hman tur pawh kan nei tlem hle. Khawsak a harsa a, mirethei leh hmelhriat nei ve lo te tan phei chuan kan Zotlang ram nuam hi chhawrpial run a iang tawh miah lo a ni.


Tun hma chuan lalten ro an rel a, a famkim lo nain Mizo hnam hian leiba kan nei ngai lo. Kan intodelh a, tu hnen atang mahin mamawh kan dil ngai lo a ni. Kum zabi 21-naah UK leh ram changkang dangte neih ang democracy tho kan neih hi kan hman dikloh nasat em avangin sum leh paia intodelh lo, hnam dang te chawmhlawmah kan in chhuah ta ringawt a nih hi. Kan dinhmun hi a tha miah lova. Haider aiin a nihna pawma siamthat hna thawh a tul hle zawk awm e.